Calvarietuin

Terug naar overzicht

Calvarietuin

De dominicanen en de ‘Jeruzalemvaart’

De bedevaart naar het Heilig Land was voor menig christen een levensdoel. In de 17de eeuw nemen de Antwerpse dominicanen het voortouw in het promoten van deze bedevaart. In de schoot van de Rozenkransbroederschap richten zij het Genootschap der Jeruzalemvaarders op.

De laatste bezoekers van het Heilig Land op het einde van de eeuw zijn de gebroeders van Ketwigh, beiden dominicaan te Antwerpen. Omdat het Heilig Land onbereikbaar wordt door de oprukkende Ottomanen in de Balkan, vat Dominicus (Domien) van Ketwigh het plan op om het kerkhof naast de kerk, met behoud van zijn begraaffunctie, om te vormen tot een meditatieve beeldentuin à la Jeruzalem. Deze barokke creatie is dus bedoeld als een soort spirituele erzatz. Door Jezus’ lijden, sterven en verrijzenis levensgroot uitgebeeld te zien, kan de bezoeker deze geloofsmysteries sterker voor de geest halen en dieper beleven.

Nog vóór 1699 maakt Willem I Kerricx de ontwerptekening voor de ‘berg’, maar de realisatie van het hele project neemt bijna een halve eeuw in beslag. Tot in 1741 doet men hiervoor een beroep op verscheidene Antwerpse barokbeeldhouwers, onder wie Jan Claudius De Cock, Willem I Kerricx en Willem-Ignatius Kerricx, Jan Pieter I van Baurscheit, Michiel I van der Voort en Alexander Van Papenhoven.

De dominerende calvarieberg mag dan al zijn naam lenen aan de hele tuin van dit voormalige kerkhof, in feite is het ook een Verrijzenistuin, aangezien Jezus’ heropstanding ‘in levende lijve’ in beeld wordt gebracht door Zijn ontmoeting met Maria Magdalena in de tuin! Bovendien voorspellen de profeten Jezus’ lijden én Zijn heropstanding. Al wie ook maar betrokken is bij Jezus’ liefdeoffer in de kruisdood en Zijn overwinning op de dood, hetzij als directe getuige, als profeet of als voorbeeldige devotie vrome, heeft hier een plaats gekregen.

Door de thematische opstelling van de beelden en door de levendige dialoog van enkele beeldengroepen heeft het merkwaardig ensemble iets van een openluchttheater.

Vier dominicanen, zelf Jeruzalembedevaarders, gewapend met de rozenkrans, begeleiden de bezoekers. Om het reisdoel van hun genootschap te illustreren, houden ze een schild met het christelijke wapen van Jeruzalem vast, terwijl de palmtak wijst op het pelgrimsgebruik om, eens aan land, met dit ‘bewijs’ triomfantelijk hun thuisstad te betreden.

Aan het begin van de weg nodigen twee zaligverklaarde dominicanen de bezoeker uit om mee op tocht te gaan aan de hand van de tekst op de rand van hun schild. Links staat Jordanus van Saksen (D1), in opvolging van Dominicus de tweede magister-generaal van de orde, die echter tijdens zijn terugkeer van het Heilig Land in 1237 bij een schipbreuk omkomt. Hij beveelt het bezoek aan met een psalmvers: “AENBIDT OP SYNEN HYLIGHEN BERGH . Ps: 98.” (Ps. 99:9). Rechts staat de Portugees Gundisalvus van Amaranthe (1187-1259) (D2), die na een meer dan tien jaar durend verblijf in Palestina kluizenaar en vervolgens dominicaan wordt. Op het schild van Gundisalvus staat: “SYN GRAF SAL GLORIEUS WESEN ISA : II” (Jes. 11:10).

Bovenaan de berg, op het terras onder het kruis, staan twee paters te prediken, namelijk de medeoprichters van het Genootschap der Jeruzalemvaarders: Domien Vanden Boom (D3), links, en de kreupele Jaak Pussens (D4), rechts.

Grondplan van de calvarietuin

Dominicanen:

  • D1: Jordaan van Saksen
  • D2: Gundisalvus van Amaranthe
  • D3: Domien Vanden Boom
  • D4: Jaak pussens

Apostelen:

  • A1: Petrus
  • A2: Paulus

Engelen:

  • E1: doornenkroon
  • E2: afbeeelding vijf wonden
  • E3: spons en naambord “Inri”
  • E4: naadloos kleed en dobbelstenen
  • E5: kruis
  • E6: ladder
  • E7: lijkwade
  • E8: gesel en touwen
  • E9: zweetdoek (van Veronica)
  • E10: geselkolom en doornenkroon, (nagels, roede, dobbelstenen)

Evangelisten:

  • Ev1: Matteüs
  • Ev2: Johannes
  • Ev3: Lucas
  • Ev4: Marcus

Kleine profeten:

  • p1: Hosea (Ozeas)
  • p2: Joël (Ioel)
  • p3: Amos (Amos)
  • p4: Obadja (Abdias)
  • p5: Jona (Jonas)
  • p6: Habakuk (Habacuc)
  • p7: Micha (Michaea)
  • p8: Nahum (Nahum)
  • p9: Haggai (Aggaeus)
  • p10: Maleachi (Malachias)
  • p11: Sefanja (Sophonias)
  • p12: Zacharia (Zacharias)

Vereerders:

  • V1: Keizerin Helena
  • V2: Maria Egyptica
  • V3: Longinus
  • V4: Petrus en de kraaiende haan
  • V5: Pelagia
  • V6: Hiëronymus
  • V7: Eustochiume

Grote profeten:

  • P1: Jesaja (Isaias)
  • P2: Ezechiël
  • P3: Daniël
  • P4: Jeremias

Oude Testament

  • Mo: Mozes
  • Da: Koning David

Het Lijdensverhaal

Om te getuigen van Jezus’ gruwelijk lijdensverhaal houden engelen aan weerszijden van de weg de bezoeker de lijdenswerktuigen voor. De opstelling van deze hemelse ‘wapenknechten’ is geïnspireerd door Bernini’s Engelenbrug (1669), door Dominicus van Ketwigh bewonderd tijdens zijn verblijf te Rome van 1714 tot 1716. De verdeling van deze tuigen is als volgt: doornenkroon (E1); (een doek met) de vijf wonden (E2); het kruisopschrift ‘INRI’ en een spons (E3); het naadloze kleed (waar men om dobbelde) met de dobbelstenen (E4); het kruis (E5), de ladder (E6), de lijkwade (E7), de gesel en de koorden (E8), het (vermeende) Veronicadoek (E9), de geselkolom en de doornenkroon, handschoen, nagels, roede en dobbelstenen (E10). De engelen tonen hun droefheid, sip, soms huilend.

Jezus’ lijden zelf komt ook in beeld in de vier medaillons (Willem Ignatius Kerricx, 1741) tegen de kerk. Samen met de Calvarie vormen ze de vijf Droeve Mysteries van de Rozenkrans. De bijzondere eigenaardigheid dat Maria er op elk tafereel bij staat, hoeft misschien minder te verwonderen, gezien de opdrachtgever sinds 1703, net als zijn broer Jan Baptist, een groot ijveraar was voor de dagelijkse rozenkransdevotie. Een gedicht begeleidt elk mysterie.

De teksten en foto’s die op deze pagina vermeld worden zijn voor het grootste deel overgenomen uit de website van Toerisme Pastoraal Antwerpen: www.topa.be – waar u ook de volledige versie kan consulteren. We hebben bij de redactie eigen accenten gelegd en relevante foto’s toegevoegd.

De teksten en foto’s over de Sint-Pauluskerk op de website van TOPA zijn ook gepubliceerd in het meest recente standaardwerk over onze kerk, dat tijdens de bezoekuren te koop is aan de balie, een echte aanrader:

Rudi MANNAERTS, Sint-Paulus, de Antwerpse dominicanenkerk, een openbaring. Het is een uitgave van vzw Maria-Elisabeth Belpaire en vzw Toerismepastoraal Antwerpen, met steun van het Willy Hendrickx fonds, ISBN 9789080645165.

We danken E.H. Mannaerts en zijn gedreven team voor de toelating om uit zijn werk te kopiëren voor deze website van de Sint-Pauluskerk.

Nieuwsbrief

Blijf op de hoogte

We verzenden een wekelijkse nieuwsbrief met activiteiten en informatie over Sint Paulus.

Inschrijven