Historisch orgel

Het (grote) orgel

De kerkgemeenschap beleeft des te meer deugd aan het geloof wanneer zij zingend kan bidden. Zang en muziek worden ondersteund door het kerkinstrument bij uitstek: het orgel. Het imposante orgel mag beschouwd worden als het belangrijkste grote historische orgel in de Zuidelijke Nederlanden. De kern ervan wordt vóór 1654-1658 gebouwd door Nicolaes Van (der) Haegen.

Met zijn drie handklavieren, een pedaal, zevenenveertig registers en 3303 pijpen is het voor die tijd een uitzonderlijk groot instrument. Al snel geniet het faam, zo blijkt onder meer uit de uitvoerige ode ter gelegenheid van de inspeling en het concert door de Brusselse hoforganist Abraham Van de Kerckhoven bij het bezoek van koningin Christina van Zweden in 1658. Met inbegrip van de beide vrij unieke pedaaltorens staat het in 1661 model voor het nieuwe orgel in de protestantse Grote Kerk van Dordrecht.

Maar hoe lang duren mooie liedjes? Bij de brand van 1679 stort het gewelf in en beschadigt ernstig het orgel. De daaropvolgende, grondige restauratie wordt in de top als een heropstanding gesymboliseerd door de feniks, die uit het vuur herrijst.

De monumentale orgelkast is in 1654-1658 (of na 1679) gebeeldhouwd door Peter I Verbruggen, naar een ontwerp van Erasmus II Quellinus, een duo dat in 1664 de realisatie van de grote orgelkast in de O.-L.-Vrouwekathedraal toegewezen krijgt. Het hoofdwerk vindt men terug in het centrale deel van de bovenkast. Het positiefwerk, dat daar een verkleinde replica van is, staat in de balustrade van het oorspronkelijke doksaal.

Jean-Baptist Forceville, die een tiental jaren eerder de opdracht kreeg voor een koororgel op het koordoksaal, komt het in 1730-1732 renoveren en uitbreiden. In de 19de eeuw wordt het instrument opnieuw verbouwd en gemoderniseerd, eerst door Jean-Joseph Delhaye in 1824, en in 1843 door François Loret. Ondanks de verschillende bouwfasen vormt het meubel één groots geheel dat harmonisch past tegen heel de westmuur.

Naar aanleiding van de restauratie van het grote orgel in 1992-1996 beslist men om in 1998 een tweede, kleiner orgel bij te bouwen, ingebouwd onderaan in het bestaande orgelmeubel, om koor en orkest te begeleiden bij ‘hedendaagse’ muziekuitvoeringen. Het heeft twee klavieren, een pedaal en 16 registers en 926 pijpen. Samen tellen beide orgels 4229 pijpen.

Traditiegetrouw hebben musicerende engeltjes plaatsgenomen boven op het hoofdwerk, de pedaaltorens en het rugpositief. De beide scherpe frontons worden bekroond door een lier en geflankeerd door engeltjes: links blaast er een de bazuin, rechts bespeelt het linkse een viool of vedel terwijl het rechtse uit een boek zingt.
Twee grote serafijnen, staande op een gevaarlijke, maar blijkbaar getemde draak, steken triomfantelijk de bazuin voor de glorie van God: “Godlof!”, zo klinkt het in de psalmen. Te Deum laudamus (U, God, loven wij) is het gebruikelijk loflied bij elke grote overwinning.

In de onderste zone hangen enkele muziekinstrumenten als trofeeën. Links een soort fagot en een draagbare harp (met engelenhoofd), een viool, een fluit en een open boek. Verder, rechts, een trommel, een fluit en een tamboerijn, een mandoline en een open boek.

Elke pedaaltoren wordt onderaan omlijst door drie, het rugpositief door twee ramskoppen (let op de sik en de gekromde hoorns). Festoenen en (vruchten)guirlandes omlijsten horizontaal en verticaal verschillende geledingen van de orgelkast, her en der opgevrolijkt met een masker.
Op het rugpositief zien we een koor van vijf engeltjes, zittend of staand, te zingen. Het eerste van links houdt een dirigeerstokje en het tweede en het derde van links een zangboek. De beide opschriften uit de psalmen onderaan de grote orgelkast sporen aan tot vreugdevolle zang en muziek voor God de Heer.

In 1955 start pastoor Karel Dockx de traditie van de orkestmissen, die al gauw een begrip worden.

In 2020 wordt Bart Rodyns benoemd tot titularis-organist van de Sint-Pauluskerk.

De teksten en foto’s die op deze pagina vermeld worden zijn voor het grootste deel overgenomen uit de website van Toerisme Pastoraal Antwerpen: www.topa.be – waar u ook de volledige versie kan consulteren. We hebben bij de redactie eigen accenten gelegd en relevante foto’s toegevoegd.

De teksten en foto’s over de Sint-Pauluskerk op de website van TOPA zijn ook gepubliceerd in het meest recente standaardwerk over onze kerk, dat tijdens de bezoekuren te koop is aan de balie, een echte aanrader:

Rudi MANNAERTS, Sint-Paulus, de Antwerpse dominicanenkerk, een openbaring. Het is een uitgave van vzw Maria-Elisabeth Belpaire en vzw Toerismepastoraal Antwerpen, met steun van het Willy Hendrickx fonds, ISBN 9789080645165.

We danken E.H. Mannaerts en zijn gedreven team voor de toelating om uit zijn werk te kopiëren voor deze website van de Sint-Pauluskerk.